In de wereldkeuken zijn tal van voorbeelden te vinden van plantaardige gerechten. Foto: Canva
In dit artikel
Het lijkt wel alsof de laatste tijd alle nieuwsberichten over plantaardige vleesvervangers negatief zijn. Ultra-processed, vol zout en vet, duurder dan echt vlees en vaak gewoonweg niet lekker.
Waar deze sector ooit gepresenteerd werd als dé toekomst van voeding, blijkt uit cijfers van Rabobank dat de markt voor plantaardige vleesvervangers in zwaar weer verkeert. Consumenten keren terug naar dierlijke eiwitten, investeerders trekken zich terug, en producenten worstelen met dalende verkopen.
Is dit een verrassende ontwikkeling? Niet echt. Veel vleesvervangers mislukken op smaak, textuur en prijs. Ze worden gepresenteerd als ‘hetzelfde als vlees, maar dan beter’, terwijl de realiteit anders is: taaie structuren, een bittere nasmaak van erwteneiwit en soms zelfs duurder dan een biologische runderburger. En dat terwijl het hele idee achter deze producten ooit was om dierlijke eiwitten te verminderen – niet om een extra laag industriële, ultrabewerkte producten toe te voegen aan ons dieet.
De fout van de voedselindustrie
Zoals onderzoeker Anna-Louisa Peeters scherp analyseert, zit de kern van het probleem niet alleen in de producten zelf, maar ook in hoe ze worden geconsumeerd. Zolang plantaardige alternatieven worden neergezet als een geïndustrialiseerde vervanging van vlees, eten consumenten ze niet in plaats van vlees, maar naast hun bestaande dieet. Ze worden een extra optie, geen volwaardige vervanging.
Maar als we écht plantaardig willen eten, moeten we dan kijken naar de industrie? Of moeten we terug naar de keuken, waar plantaardige voeding al eeuwenlang op een natuurlijke manier wordt bereid?
Wereldkeuken als gids
Mijn achtergrond helpt me dit vraagstuk vanuit een ander perspectief te bekijken. Ik ben geboren en getogen in Iran, een land waar vlees een luxeproduct is. Wie alleen Perzische restaurants in Amsterdam of Den Haag kent, zou denken dat Iraanse gerechten overlopen van lamsvlees en kebabs. Maar in werkelijkheid eet de gemiddelde Iraniër vlees als aanvulling, luxe product maar niet als hoofdproduct.
Waarom? Omdat voedsel daar nog een reële economische waarde heeft. Iran is geen arm land (BBP van $404,6 miljard in 2023), maar door sancties en economische crisis ligt het onofficiële minimumloon rond de €200 per maand. Vlees kost er €10 per kilo, aardappelen 40 cent. In Nederland een land met een BBP van $1,15 biljoen, is het minimumloon €2.200, vlees kost hier €15 per kilo en aardappelen €1,50. Wij besteden hier 11 keer minder van ons inkomen aan voedsel.
De gemiddelde Iraniër eet vlees als aanvulling, luxe product maar niet als hoofdproduct
En wat gebeurt er als voedsel duur is? Dan gaan mensen creatiever koken. In Iran bestaan al eeuwen gerechten zoals kotelet (bestaat uit aardappelen, uien, zout, peper, kurkuma en soms met een ei) of kashk-e bademjan (geroosterde auberginepuree met gefermenteerde yoghurt en walnoten). Niet als vleesvervanger, maar als volwaardige, voedzame maaltijden.
Toekomst: niet in de fabriek, maar in de keuken
Dit is waar de eiwittransitie vastloopt. In plaats van de kracht van plantaardige voeding te benutten zoals die al eeuwen bestaat in keukens over de hele wereld, proberen voedselbedrijven een fabrieksmatig, ultrabewerkt alternatief te creëren. En het werkt niet. Consumenten willen geen dure, tegenvallende imitaties van vlees, ze willen échte, herkenbare gerechten.
De toekomst van plantaardige voeding ligt niet in laboratoria en hypermoderne productielijnen, maar in de keukens van mensen thuis. Geen ‘vleesvervangers’, maar gerechten waarin plantaardige eiwitten hun eigen rol hebben, zonder de krampachtige poging om vlees te imiteren.
Want zolang we plantaardig blijven benaderen als een industrieel product in plaats van een culinaire traditie, zal het een niche blijven voor consumenten die het ‘eens willen proberen’. Maar als we leren van wereldkeukens en plantaardig eten weer normaal maken dan kan de eiwittransitie eindelijk slagen.
En het mooie is: je hebt er geen laboratorium voor nodig, alleen een keuken en een paar simpele ingrediënten.
Consumentengedrag in de eiwittransitie: hoe zet je acceptatie om in actie? Die vraag staat centraal op het Eiwit Congres op 13 maart 2025 in Wageningen. Bekijk het programma en de sprekers en reserveer nu je ticket.